Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Nedir?

Bireysel emeklilik sistemi geleceğimizi garanti altına almak için birikim yapmanın en güvenli yollarından biridir. “Damlaya damlaya göl olur” atasözünün en güzel örneklerinden biridir. Uzun  vadeli bir portföy yönetimidir ve bizim için emeklilik dönemimizde ek gelir yaratmayı amaçlar.

Her ay gelirimizin belli bir kısmını bu sisteme aktararak yıllar sonra toplu olarak kullanabileceğimiz ya da düzenli ödeme şeklinde alabileceğimiz bir paraya sahip oluyoruz. Ayrıca, devlet de belirlediğimiz katkı payı tutarının % 25’ini fazladan her ay bizim hesabımıza yatırır. Böylece her ay örneğin biz 100 lira yatırıyorsak devlet de 25 lira yatırıyor ve bizim hesabımızda her ay 125 lira birikiyor.

Her ay yatıracağımız katkı payının bir alt ya da üst sınırı yoktur ama alacağımız devlet katkısının sınırı vardır. Devlet katkısının üst sınırı brüt asgari ücretin %25’idir. Bizim yatırdığımız katkı payı brüt asgari ücretten fazla olsa bile devlet brüt asgari ücret kadar olan kısmını baz alıp onun %25’ini hesabımıza yatıracaktır.

Hesabımızda biriken katkı payları devlet denetiminde kurulan emeklilik şirketlerinin yatırım fonlarında uzman portföy yöneticileri tarafından değerlendirilmektedir. Hangi yatırım fonunda değerlendirileceğine risk anlayışımız doğrultusunda biz karar veriyoruz. Birden fazla fona da birikimimizi dağıtabiliriz. Seçtiğimiz yatırım fonunu piyasalardaki gelişmelere bağlı olarak yılda en fazla 6 kez değiştirebiliriz ya da minimum 2 yıl sonra başka bir emeklilik şirketine de aktarabiliriz. Eğer sözleşmemiz başka bir şirketten aktarılmışsa bu süre 1 yıl olur.

Birikimlerimizin değerlendirildiği emeklilik fonları hemen hemen tüm yatırım araçlarına (TL ve döviz mevduatı, katılım hesapları, tahvil, bono, hisse senetleri, kıymetli madenler, repo, türev ürünler, yatırım fonları,, kira sertifikaları, vs.) yatırım yapabilir. İçinde bulundurduğu yatırım aracına göre değişik risk seviyelerinde emeklilik fonları vardır. Bunlardan bizim risk anlayışımız doğrultusunda olanları seçebiliriz

BES’ten emekli olabilmek için sistemde en az 10 yıl kalmamız ve 56 yaşını doldurmuş olmamız gerekir. Bu durumda devlet katkısı da dahil olmak üzere biriken tüm paramızı vergiler düşüldükten sonra istediğimiz ödeme şekliyle alabiliriz. Ayrıca emekliliğe hak kazandığımız için, varsa başka emeklilik şirketindeki diğer birikimlerimizi de devlet katkısıyla birlikte alabiliriz. Çünkü varolan BES sözleşmelerimizden sisteme giriş olarak en eski tarihli sözleşmemiz dikkate alınır. Önemli bir nokta ise, Allah göstermesin ama diyelim ki vefat ettik. O zaman vergiler düşüldükten sonraki tüm birikimimiz kanuni mirasçılarımıza ödenir.

Emekliliğe hak kazandıktan sonra birikimlerimizi;

1)    Tek seferde toplu olarak geri alabiliriz

2)    Aylık, üç aylık, vb. düzenli ödemeler şeklinde geri alabiliriz

3)    Gelir sigortası şeklinde ödeme planı seçebiliriz

4)    Hem toplu ödeme hem de düzenli ödeme şeklinde alabiliriz

Emekliliğe hak kazanmadan tüm birikimimizi alabiliriz ama devlet katkısının tamamını alamayız. Bir kısmını belli şartlara göre alabiliriz. Bunlar;

• En az 3 yıl sistemde kalırsak devlet katkısının ve varsa getirilerinin %15’ini
• En az 6 yıl sistemde kalırsak devlet katkısının ve varsa getirilerinin %35’ini
• En az 10 yıl sistemde kalırsak devlet katkısının ve varsa getirilerinin %60’ını alabiliriz

BES’e girerken giriş aidatı alınabilir. Bu aidat peşin, bir başka emeklilik şirketine aktarım ya da sistemde çıkış tarihine ertelenmiş olarak da tahsil edilebilir. Giriş aidatının peşin kısmı; brüt asgari ücretin %10’unu aşmayacak şekilde alınabilir. Ayrıca peşin ve ertelenmiş olarak alınan aidatların toplamı teklifin onaylandığı tarihte geçerli olan brüt asgari ücretin;

o   3 yıl dolmadan ayrılanlar için %75’ini

o   3 yılı doldurup 6 yılı doldurmadan ayrılanlar için %50’sini

o   6 yılı doldurup 10 yılı doldurmadan ayrılanlar için %25’ini aşamaz
Giriş aidatı dışında; ödediğimiz katkı payları üzerinden maksimum %2 oranında yönetim gideri kesintisi alınır. 100 lira yatırıyorsak 98’i yatırıma yönlendirilir, 2 lirası yönetim gideri olarak alınır. Ayrıca katkı payı ödemesine ara verirsek, ödeme yapmadığımız her ay için 2 lira ek yönetim gideri kesintisi alınabilir. Bunlar dışında bir de fon toplam gider kesintisi vardır.

Emeklilik yatırım fonlarından doğan kazançlar kurumlar vergisinden istisnadır. Bunun yanında emeklilik fonları IMKB de yapılan işlemlerde stopaj ödemezler. Ayrıca anapara üzerinden vergilendirme kaldırılmış olup, sadece elde edilen getiriler üzerinden vergilendirme yapılır.

10 yıl süreyle katkı payı ödeyip, emeklilik hakkı kazanmadan sistemden ayrılırsak, elde ettiğimiz getiri üzerinden ödeyeceğimiz vergi oranı %10; emekliliğe hak kazandıktan sonra ödeyeceğimiz vergi oranı ise %5’dir. Ayrıca 10 yıl süreyle katkı payı ödemeden ayrılanlara ise vergi oranı %15 olacaktır.

Emeklilik şirketleri devletin ilgili kurulları (Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu) tarafından sıkı denetim altındadır. Birikimlerimizin değerlendirildiği fonlardaki varlıklar Takasbank’ta saklanır ve bu varlıklar haczedilemez,rehnedilemez ve fon portföyüne yapılan işlemler dışında teminat gösterilemez. Düşük bir ihtimal de olsa, emeklilik şirketinin iflas etmesi bizim varlıklarımızı hiçbir şekilde etkilemez.